Kraina Łęgów Odrzańskich ABC
Kraina Łęgów Odrzańskich – tak umownie nazwano region doliny Odry między Wrocławiem a Głogowem. To obszar 12 gmin po obu stronach rzeki, którego spoiwem jest właśnie Odra i związana z nią przyroda, chroniona w ramach ostoi siedliskowej i ptasiej Natura 2000 – Łęgi Odrzańskie. Region obejmuje obszar o pow. 1880 km2, zamieszkany przez ok 125 tys. mieszkańców.
Określa się, że Odra na tym odcinku zachowała najbardziej pierwotne środowisko przyrodnicze i urozmaicone ukształtowanie krajobrazu doliny rzecznej – dużo starorzeczy, lasów łęgowych, łąk i pastwisk położonych w międzyrzeczu, a na obrzeżach doliny faliste wyniesienia.
Idea wspólnoty i tożsamości – zrównoważony rozwój Krainy Łęgów Odrzańskich
Budowa zintegrowanego, wykształconego i aktywnego społeczeństwa obywatelskiego oraz wzrost poczucia tożsamości mieszkańców z regionem Krainy Łęgów Odrzańskich.
To właśnie Odra i położone nad nią lasy łęgowe, objęte ochroną w ramach sieci Natura 2000 jako ostoja siedliskowa i ptasia „Łęgi odrzańskie” stały się przyczynkiem do utworzenia na początku XX w. grupy partnerskiej, która w niezmienionym kształcie działa do dziś, formalnie jako Lokalna Grupa Działania Kraina Łęgów Odrzańskich.
Grupa Partnerska była tworzona przez wiele lat, ewoluowała i zmieniała się, ale zawsze jej celem było wspólne działanie na rzecz zrównoważonego rozwoju obszaru Doliny Środkowej Odry ze szczególnym uwzględnieniem ochrony wyjątkowo cennej przyrody. Rzeka i nadodrzańska przyroda stanowi oś partnerstwa.
Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania „Kraina Łęgów Odrzańskich” jest grupą partnerów i przedstawicieli różnych środowisk z terenu doliny Odry, których jednoczy wspólny cel jakim jest zrównoważony rozwój obszarów wiejskich regionu Krainy Łęgów Odrzańskich (tj. gmin położonych na Szlaku Odry pomiędzy Brzegiem Dolnym a Głogowem).
Stowarzyszenie działa w oparciu o aktywny, równoprawny i dobrowolny udział wszystkich partnerów angażując swoje najlepsze zasoby. Inicjuje, wspiera i integruje przedsięwzięcia społeczności lokalnych. Dla organizacji ważne jest zachowanie i pielęgnacja dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego regionu. Idea ta przyświeca Stowarzyszeniu przy planowaniu i podejmowaniu wspólnych działań.
Stąd wcześniej wdrażana idea ekomuzeum ewoluuje w kierunku zagród edukacyjnych, otwartych pracowni artystycznych, rękodzielniczych, galerii, ośrodków edukacyjnych prowadzonych przez podmioty prywatne, społeczne czy publiczne. Następuje synergia zachowania lokalnego dziedzictwa i rozwoju przedsiębiorczości.
Coraz więcej podmiotów gospodarczych identyfikuje się z regionem, widząc szanse w „markowaniu” swojej oferty jako lokalnej, o wysokiej jakości i rzemieślniczym charakterze. Skracane są łańcuchy dostaw, kładzie się nacisk na budowaniu relacji z klientami, na tworzeniu oferty i produktów autentycznych, oryginalnych, powiązanych z konkretnym miejscem i konkretnymi osobami, pokazywaniu wartości rękodzieła i rzemiosła. Trendy te wykorzystywane są zarówno w sposób komercyjny, jak i niekomercyjny. Powstają pracownie artystyczne, pojawiają się dizajnerskie wzory nawiązujące do lokalnej przyrody, została utworzona Galeria Rękodzieła „Przystanek Łęgi” w Lubiążu na terenie Opactwa Cystersów.
Coraz częściej u podmiotów zajmujących się turystyką (usługi noclegowe) można nabyć lokalne produkty czy dodatkową ofertę warsztatów rękodzielniczych, edukacyjnych, dodatkowych atrakcji realizowanych w partnerstwie z innymi usługodawcami. Podejmowane są wspólne inicjatywy integrujące, sieciujące i budujące markę regionu. Należy tu wymienić np. Akadamię Dizajnu, Łęgową Pętlę Dostaw, system certyfikacji znakiem jakości Kraina ŁĘGÓW ODRZAŃSKICH POLECA. Dodatkowo przygotowane są szlaki tematyczne pod wspólnym brandem Slowłęg o różnej tematyce –kulinarnej, śladami słowiańskich plemion itp.
Gminy w latach 90-tych przedzielone granicą administracyjną były odwrócone tyłem do rzeki. Obecnie widoczny jest proces integrowania samorządów i mieszkańców wokół rzeki Odry poprzez organizację wspólnych imprez, spotkań, warsztatów i realizację wspólnych projektów. Tworzy się nowa tożsamość społeczności nadodrzańskiej zupełnie inną niż powojenna tożsamość ludności napływowej, która funkcjonowała tu przez lata.
Poprzez wspólne, wieloletnie wdrażanie programu „Działaj Lokalnie” w ramach Funduszu Partnerstwa oraz rozwijanie kolejnych inicjatyw wspierających rozwój i aktywność społeczności wiejskich, budowana jest systematycznie zaangażowana i identyfikująca się z regionem wspólnota mieszkańców Krainy Łęgów Odrzańskich.
Łęgi Odrzańskie – naturalny skarb nad Odrą
Odra, druga co do wielkości rzeka Polski, wciąż tętni życiem. Okresowe wylewy nieustannie kształtują jej wygląd i przyczyniają się do jej ogromnego przyrodniczego bogactwa. Szczególnie interesujący jest środkowy bieg rzeki, między Brzegiem Dolnym a Głogowem.
Kraina ta nazywana jest Łęgami Odrzańskimi. Zachowało się tu jeszcze wiele naturalnych krajobrazów i siedlisk doliny wielkiej rzeki – poddawane okresowym zalewom lasy łęgowe i łąki, malownicze starorzecza, nadrzeczne skarpy. Jest to obszar o takim przyrodniczym bogactwie, jakiego daremnie by szukać w wielu naszych parkach narodowych. Przez ten piękny obszar przebiegają trasy turystyczne zarówno drogą wodną kajakowym szlakiem odry jaki wzdłuż wałów przeciwpowodziowych rowerowym szlakiem odry którymi cyklicznie od wiosny do jesieni organizowane są spływy kajakowe i rajdy rowerowe a ostatnio nawet łączone ze sobą w pętle odrzańskie.
To zdumiewające, że w środku Europy zachował się taki klejnot.
Same Łęgi Odrzańskie obejmują obszar doliny rzeki Odry od zbiornika zaporowego pod Brzegiem Dolnym do użytku ekologicznego „Łęgi Głogowskie” pod Głogowem, wraz ze strefą krawędziową doliny rzecznej. Zajmują powierzchnię około 500 km2, a w ich skład wchodzi około 125 kilometrów biegu rzeki Odry.
Ten odcinek Odry ma największą ilość starorzeczy, z którymi związane są bardzo rzadkie gatunki, takie jak kotewka orzech wodny, salwinia pływająca. Jest to wreszcie raj dla wielu cennych gatunków ptaków. Aby chronić rzadkie siedliska roślin i leśne w tym lasy łęgowe utworzono tu park krajobrazowy, 7 rezerwatów, 4 użytki przyrodnicze, 2 obszary chronionego krajobrazu.
W sieci NATURA 2000 znalazło się 10 obszarów, wśród których cały obszar LGD łączą Łęgi Odrzańskie – ostoja siedliskowa i ptasia – jako wyróżnik, a jednocześnie element łączący wszystkie gminy dała podstawę identyfikacji całej grupy oraz oś wspólnej polityki np. w zakresie turystyki czy promocji regionu.
Historia nadodrzańskiej tożsamości – od dawnych osad do współczesnego dziedzictwa
Rzeka Odra i przylegające do niej tereny od najdawniejszych czasów przyciągała ludność. Wykorzystywano ją jako szlak wodny do komunikacji i handlu. Okolice Odry były miejscem o dużym zagęszczeniu osad, a potem grodów nadodrzańskich i nadodrzańskich ośrodków rzemieślniczo-handlowych.
Od IX wieku od Chobieni na północ w kierunku Nowej Soli zasiedliło te ziemie plemię Dziadoszan, a na południe Trzebowianie i Ślężanie, po których pozostałością są grodziska posiadające własną formę krajobrazową. Od średniowiecza przez wiele wieków osadnictwo na tym terenie przeżywało swój rozkwit. Nad Odrą wznoszono zamki i siedziby feudalne sięgające początkami XII – XIII wieku m.in. w Wołowie, Prochowicach, Chobieni, a swój odcisk odcisnęli Piastowie.
Wiele wsi założonych w tamtym okresie przetrwało do dziś wraz ze starymi urbanistycznymi układami ulic i zagród. W okresie nowożytnym wiejskie okolice ozdabiały okazałe pałace szlacheckie i ogrody, które są świadectwem dawnej epoki.
Wiele miast z opisywanego terenu posiada podobną zabudowę charakterystyczną dla śląskich miast (obszerny rynek otoczony kamieniczkami, ratusz): Środa Śląska, Wińsko, Wołów, Prochowice, Rudna.
Pasmo nadodrzańskie posiada również niezwykle cenne obiekty leżące na Dolnośląskim Szlaku Cystersów.
Jest to przede wszystkim zespół pałacowo-klasztorny w Lubiążu, jeden z największych i najobszerniejszych na Śląsku i w tej części Europy. Monumentalna sylwetka klasztoru jest rozpoznawalnym symbolem tego obszaru – jest on widoczny z wielu
punktów widokowych zlokalizowanych w środkowej części odrzańskiej doliny. Opactwo ufundowane w 1175 r. przez Bolesława Wysokiego wywołało ogromny wpływ na życie gospodarcze i kościelne na tym terenie. Klasztor promieniował nie tylko sztuką, ale również kulturą wiejskich upraw i przetwarzania płodów od zbóż po winorośl.
Jeden z najbardziej rozpoznawalnych produktów lokalnych, tj. wina z Winnicy Jaworek nawiązuje do tych wspólnych cysterskich tradycji, podobnie zresztą jak coraz silniejsza uprawa i przetwórstwo jabłek – owoców, które do Polski dotarły właśnie dzięki cystersom.
Kolejnym elementem historycznym związanym z Odrą i łączącym cały obszar są pozostałości po umocnieniach i schronach linii Oderstellung.
Całość historii regionu (architektura, krajobraz, społeczność), która przez stulecia definiowana była przez wpływ Odry stanowi dziś źródło nie tylko coraz liczniejszych badań regionalnych, ale także poszukiwania wspólnych odniesień i tożsamości kulturowej, co swoje odbicie znalazło w zapoczątkowanym cyklu seminariów popularno-naukowych i następujących po nich publikacjach w ramach serii „Kronika Łęgów Odrzańskich”. Ukazała się także pierwsza publikacja popularnonaukowa traktująca o dziedzictwie przyrodniczym obszaru Krainy Łęgów Odrzańskich.
Symbole Krainy Łęgów Odrzańskich – orzech wodny, Siwosz i kania ruda
Orzech wodny – odlew z certyfikatem autentyczności można kupić na pamiątkę wizyty w Łęgach (zamawiając online lub pytając o to w ośrodkach edukacyjnych), gdyż zbieranie ich ze starorzecza jest karalne.
Odlew jest odwzorowany jeden do jednego. Każdy orzech złożony jest w pudełku i leży na wiórach topolowych z Doliny Odry. Kotewka to roślina chroniona i jedynym sposobem, żeby zabrać ją do domu, jest nasza pachnąca pamiątka.
Siwosz – dobry Duch Krainy Łęgów Odrzańskich
Kania ruda – gatunek dużego ptaka drapieżnego z rodziny jastrzębiowatych.
Łęgi Odrzańskie – unikalne lasy zalewowe i ich wyjątkowa rola w przyrodzie
Czym są zatem Łęgi Odrzańskie? Łęgi, lasy łęgowe – to w dużym uproszczeniu lasy (zbiorowiska leśne) rosnące nad rzekami i ciekami i przez nie okresowo zalewane. Okresowo oznacza mniej więcej co rok w przypadku łęgów położonych najbliżej rzeki, czyli łęgów topolowo- -wierzbowych. To właśnie rzekom łęgi zawdzięczają swoje bogactwo i zróżnicowanie przyrodnicze. W tym aspekcie porównywane są nawet do lasów deszczowych. Szacuje się, że stanowią zaledwie 0,1% powierzchni kraju i ok 0,4% powierzchni lasów Polski. I już chyba tylko ten fakt mówi bardzo wiele o ich wyjątkowości. W naszym przypadku łęgi nad Odrą między Wrocławiem a Głogowem stanowiły swoistą podstawę do wyznaczenia dwóch obszarów sieci Natura 2000 o tej samej nazwie. Mamy zatem Łęgi Odrzańskie – ostoję siedliskową i ostoję ptasią. Ich obszary się w dużej mierze pokrywają. I właśnie one dały początek Krainie Łęgów Odrzańskich.